Back to top
Menu

De sleutel tot alle kunsten

Meestertekeningen uit het Brugse prentenkabinet

>

Het prentenkabinet van Musea Brugge bewaart een rijke collectie tekeningen. De verzameling kenmerkt zich door een grote verscheidenheid van handen en enkele unieke stukken die een grote kunsthistorische waarde hebben. De nieuwe publicatie ‘European Old Master Drawings from the Bruges Printroom’ (ed. Virginie D’haene, 2019) gaat in op een selectie van 50 tekeningen van de 16de tot de vroege 18de eeuw. Ter gelegenheid van deze publicatie worden deze tekeningen van 14 februari 2019 tot 18 augustus 2019 ook getoond in het Arentshuis (Dijver 16, Brugge). De tentoonstelling geeft een interessante dwarsdoorsnede van de rijke collectie en laat bovendien zien hoe belangrijk het medium van de tekenkunst is voor kunstenaars om hun hand te oefenen, hun blik te trainen, hun vormentaal te onderzoeken en hun compositie scherp te stellen. Tekeningen geven daardoor vaak unieke inzichten in de productie van kunst in allerlei verschillende media. Bijna elk meesterwerk in verf, hout, steen, metaal of glas begint immers bij een tekening.

Met deze selectie tonen we je graag een aantal van de meest opmerkelijke tekeningen.

Federico Zuccari
Sant’Angelo in Vado (Urbino) 1540/44 – Anco­na 1609

Daniëls schuldenaars worden in de leeuwenkuil geworpen

Pen in bruin, bruin gewassen en zwart krijt op papier

>

Er zijn veel voorstellingen bekend van bijbelfiguur Daniël in de leeuwenkuil. Hij werd op bevel van koning Nebukadnezar in de kuil geworpen nadat wetgevers hem – uit jaloezie vanwege zijn geprivilegieerde positie bij de vorst – beschuldigden van verraad. Dit blad uit het Brugse Prentenkabinet is een zeldzame voorstelling van de consequentie van hun valse beschuldiging: Daniël wordt bevrijd en de schuldenaars worden in zijn plaats in de kuil geworpen.
Federico Zuccari maakte veel fresco’s in maniëristische stijl. Ook decoreerde hij het Paleis en de kapel van kardinaal Domenico Grimani en kopieerde hij de Vlaamse miniaturen uit het gebedenboek van de geestelijke. Voor de man met opgetrokken knieën rechts in Daniëls schuldenaars worden in de leeuwenkuil geworpen greep Federico misschien terug op één van deze kopieën waarop een figuur in een gelijkaardige houding is afgebeeld.


Bekijk meer details op ErfgoedBrugge.Be

>

Maerten de Vos
Antwerpen 1532 – 1603

Transfiguratie, 1578

Pen in bruin, gehoogd met witte gouache en zwart krijt op papier

>

Christus is omgeven door een stralend licht als een stem in de hemel spreekt: ‘Dit is mijn zoon, in wie ik een welbehagen heb!’. Het is een voorstelling van de transfiguratie: de manifestatie van de goddelijkheid van Christus. De zin, die bovenaan de tekening geschreven is, verwijst naar het tweede van de twaalf geloofsartikelen van het credo over het geloof in Jezus Christus, enige zoon van God. De tekening is een voorbereidende studie voor een prentenreeks met het credo als thema. Maerten de Vos heeft de transfiguratie meermaals afgebeeld in zowel horizontale als verticale composities maar zijn keuze voor de transfiguratie als voorstelling bij het tweede geloofsartikel is uitzonderlijk.
De tekeningen van het Brugse Prentenkabinet is bovendien een zeldzaam vroeg blad uit het oeuvre van de meester: er zijn maar zes tekeningen van De Vos bekend die hij maakte vόόr 1580.


Bekijk meer details op ErfgoedBrugge.Be

>

Anthonie Crussens
c. 1630 – c. 1665

Landschap met een varkensboer en in de verte het Rood Klooster

Pen in bruin en zwart krijt op vellum

>

Anthonie Crussens is een amateurkunstenaar die in de omgeving van Brussel actief was, maar over wie weinig geweten is. Zijn oeuvre bestaat uit twee groepen van (voornamelijk) tekeningen. Enerzijds zijn er de genrevoorstellingen met grootschalige figuren, anderzijds de landschappen. De tekening op vellum (een fijn perkament) in de Brugse collectie behoort tot de laatste groep.

Links op de voorgrond staat een grote boom die als repoussoir dient (een donker element voorin de voorstelling dat de illusie van diepte versterkt). In het middenplan zien we een varkensboer met twee varkens, waarvan er één twee hoofden lijkt te hebben. In de verte is het Rood klooster zichtbaar. Dit Augustijner klooster lag in Oudergem in het Zoniënwoud en werd in 1789 afgebroken. Deze ronde compositie was mogelijk op een rechthoekig blad getekend, zoals dat bij andere tekeningen van Crussens het geval is. Het Brugse blad is dus mogelijk bijgesneden.

 

Bekijk meer details op ErfgoedBrugge.Be

>

Theodoor van Thulden
’s-Hertogenbosch 1606-1669

Kop van een herder (?)

Penseel in grijs, rood krijt, houtskool of zwart krijt, gehoogd met wit op papier

>

Theodoor van Thulden is vooral bekend als schilder, tekenaar en ontwerper van gravures. Een belangrijke reeks cartons – voorbereidende tekeningen op waar formaat –  die gemaakt zijn voor de productie van gebrandschilderde glazen in de Sint Michaël en Goedelekathedraal (nu in de Koninklijke Musea voor Kunsten en Geschiedenis in Brussel) bewijst dat hij ook actief is geweest als glasontwerper. Ook deze tekening in het Brugse prentenkabinet die pas recent aan Van Thulden kon worden toegeschreven, is een deel van zo een carton. Dit is af te leiden uit de relatief grote schaal en de aaneengeplakte bladen. Het is onduidelijk voor welke locatie deze tekening is gemaakt, maar het is onwaarschijnlijk dat dit carton ook voor de Brussels kathedraal was bedoeld. De androgyne figuur is vanwege de stok over de schouder geïdentificeerd als een herder, die het Christuskind aanbidt. De neerwaartse blik kan op het Christuskind gericht zijn.

Opmerkelijk is het ontbreken van sporen van de kunstenaars werkmethoden. Er zijn geen kleurnotities en productiesporen teruggevonden. Ook de lijnen die aanduiden waar de loodstrips waarmee de gekleurde en beschilderde deeltjes glas aan elkaar worden verbonden moeten komen, ontbreken. Mogelijk werd er een kopie van de carton gemaakt dat gebruikt werd tijdens de productie van het glas, of werd er blank glas als intermediair gebruikt.


Bekijk meer details op ErfgoedBrugge.Be

>

Pierre Mignard
Troyes 1612 – Paris 1695

Studie van Apollo of Johannes de Doper, c. 1677-1678

Rood krijt gehoogd met wit op papier

>

Pierre Mignard schilderde voor Château Saint-Cloud een monumentaal werk met Apollo en de muzen op de berg Parnassus. Voor deze schildering in het paleis, dat door een brand verloren is gegaan, maakte de kunstenaar een voorbereidende tekening. De hoofdfiguur Apollo perfectioneerde hij op een apart blad – de tekening die in Musea Brugge wordt bewaard. Apollo is op dit blad echter afgebeeld met een paar ongebruikelijke attributen: een herdersstaf met banderol, een lam en een waterfles. Kennelijk bewerkte Mignard zijn tekening van Apollo tot een ontwerp voor een Johannes de Doper, waarop de lauwerkrans en de vage contouren van de lier in de linkerhand van de Apollofiguur nog steeds zichtbaar zijn. Wellicht deed hij de bewerking in voorbereiding voor een ander schilderij.

 

Bekijk meer details op ErfgoedBrugge.Be

>

Louis de Deyster
? c. 1656 – Brugge 1711

Hagar in de woestijn getroost door de engel

Zwart krijt, penseel in grijs, pen in bruin, grijs gewassen, gehoogd met wit op papier

>

Louis de Deyster is vooral gekend als schilder en etser van religieuze baroktaferelen. Op deze tekening staat een voorstelling uit het Oude Testament, namelijk het verhaal van Hagar, de Egyptische dienstmeid van Abraham en Sarah. Sarah was kinderloos en wilde Abraham toch graag een kind schenken. Ze schakelde hiervoor Hagar in. Na vele vernederingen door Sarah, vluchtte Hagar tijdens haar zwangerschap weg naar de woestijn. Daar ontmoette ze een engel die haar overtuigde om terug te keren. Na de geboorte van haar zoon Ishmael vluchtte Hagar nogmaals weg. Op dat moment komt een engel haar zeggen dat Ishmael een stamvader van een volk zal worden. Deze tweede en minder gekende passage in de kunstgeschiedenis werd vastgelegd door De Deyster. In zijn oeuvre toont De Deyster een zekere voorkeur voor Bijbelse figuren die bezoek krijgen van een engel. Hij maakt vaak gebruik van gelijkaardige composities. Zo gebruikt hij hetzelfde onderwerp voor een schilderij (Engel troost Hagar in de woestijn, Italiaanse privé collectie) waarvan de compositie bijna identiek is aan deze tekening. De tekening diende niet alleen als voorbereiding voor dit schilderij; de inkervingen op de achterzijde van het blad wijzen erop dat de tekening als ontwerp voor een ets in spiegelbeeld met hetzelfde formaat zou gediend hebben. De Deyster maakte nog twee andere etsen met ongeveer dezelfde afmetingen. Hieruit kan worden afgeleid dat de verschillende etsen samen waarschijnlijk een serie vormden.

 

Bekijk meer details op ErfgoedBrugge.Be

>

Jan van Mieris
Leiden 1660 – Roma 1690

Onderzoek verheft de Wetenschap, c. 1685

Pen in bruin, grijs gewassen op papier

>
>

Pieter van Sychem
Gent 1660 – Brugge actief tot 1724/25

Ontwerp voor een schild van het Brugse brouwersgilde, c. 1695

Pen in bruin, grijs gewassen en zwart krijt op papier

>

>

Schuif met de slider heen en weer en zoek de verschillen tussen de tekening en de vergulde schaal!

Deze tekening is een ontwerp voor een zilveren en deels vergulde schaal voor het Brugse Brouwersgilde. In dit zeldzame geval is ook het eindproduct bewaard gebleven, dat eveneens deel uitmaakt van de collectie van Musea Brugge. Pieter van Sychem, die in 1695 de opdracht voor dit werk krijgt, plaatst Arnoldus, de beschermheilige van het Brouwersgilde en herbergiers, centraal in de voorstelling. Rondom hem neemt hij drie voorstellingen uit diens leven op, die geflankeerd worden met attributen uit het ambacht en een medaillon met een tekst. In de tekening zien we van links naar rechts: de intreding van Arnoldus tot de orde van Benedictijnen in het klooster van St. Medard in Soissons, de wijding van Arnoldus tot bisschop en de dood van de heilige. In het schild is de keuze van episodes uit zijn leven aangepast. De voorstelling links blijft dezelfde, terwijl de voorstelling van de bisschopswijding naar rechts wordt verplaatst. De ruimte die bovenaan vrijkomt wordt ingeruild door het moment dat Arnoldus vlucht voor zijn aanstelling als abt van Soissons. Een wolf overtuigt hem om dit ambt toch te aanvaarden. De twee voorstellingen van het intreden bij de Benedictijnen en de wijding tot bisschop bevatten incisies en zijn met rood krijt bestreken aan de achterzijde. Dit duidt erop dat het ontwerp werd gereproduceerd, wellicht op het volgende, aangepaste ontwerp.

Bekijk meer details op ErfgoedBrugge.Be

Jan Wandelaar
Amsterdam 1692 – Leiden 1759

Ontwerp voor een titelvignet voor een verzameling huwelijksgedichten, c. 1718

Pen in grijs-bruin, grijs-bruine wassing, gehoogd met witte gouache en zwart krijt (?) op papier

>

Dit ontwerp voor een huwelijksprent, gemaakt om een bundel huwelijksgedichten te illustreren, werd speciaal gemaakt voor het huwelijk van Ellart de Weet de Wit en Alida Entrop. De iconografie is persoonlijk. Zo verwijst de personificatie van de rivier links naar het Spaarne: de rivier van Haarlem, waarvan de bruid afkomstig is. Aan de rechterkant zijn het IJ en de Amstel afgebeeld (de rivieren die door Amsterdam stromen) en de antieke god van de handel Mercurius: details die verwijzen naar de afkomst en activiteiten van de bruidegom. In de hartvormige hoofdvoorstelling wordt een paar naar een brandend altaar geleid. Dit detail en de twee figuren links in de voorstelling zijn op een nieuw stukje papier getekend en in de voorstelling geplakt. Vermoedelijk heeft Jan Wandelaar op vraag van het bruidspaar enige wijzigingen in het ontwerp doorgevoerd.

 

Bekijk meer details op ErfgoedBrugge.Be

>

Tot 18 augustus 2019 zijn de tekeningen nog te zien in het Arentshuis. Daarna gaan ze weer ‘op rust’ in het prentenkabinet.

Meer tekeningen uit de collectie van Musea Brugge bekijken?

 

Klik hier