Steenhouwersdijk

Mogelijk vestigden steenhouwers zich vanaf de 13de eeuw graag in deze buurt langs het water omwille van de goede ligging voor de aanvoer van natuursteen en bouwmateriaal. Vaak werd de natuursteen bovendien ter plaatse verwerkt, daarvan getuigen archiefdocumenten. De ambachtslieden gaven ‘hun’ naam aan deze straat langs het water.

Nog in het begin van de 19de eeuw (alvast tot 1833) woonde en werkte in het pand Steenhouwersdijk 3 Charles Schoone, meester-steenhouwer die in 1810 bijvoorbeeld meerdere nieuwe schouwen leverde voor de woning van de prefect op de Burg (de huidige residentie van de gouverneur) die toen onder leiding van meester-timmerman Joseph-François van Gierdegom werd verbouwd in Franse stijl. Op deze gravure uit 1832 (S. Lacey) is de aanvoer van bouwmaterialen nog duidelijk herkenbaar.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Steenhouwersdijk

Begin 20ste eeuw wordt de Steenhouwersdijk een aantrekkelijke, bevoorrechte woon-en wandelstraat. Het werd ook een plek waar schilders graag het stadsbeeld penseelden zoals hier in 1909 deze onbekende vrouw.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Steenhouwers laten hun merktekens na op heel wat monumenten

Steenhouwers laten her en der hun ‘sporen’ na op de natuurstenen bouwonderdelen (tussen de 13de en de 18de eeuw). Het zijn persoonlijke merktekens door henzelf ingegrift als waarmerk of kwaliteitsmerk maar zo konden ze zich bovendien correct laten uitbetalen. Steenhouwers werden immers veelal per stuk betaald.

Op de fraaie classicistische lijstgevel van het voormalig ambachtshuis van de Timmerlieden, Steenstraat 38, herkent men bijvoorbeeld het steenhouwersmerk van M. Brogniet uit Arquennes die onderdelen voor deze gevel afleverde.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Huidenvettersplein

Op het Huidenvettersplein hebben enkele gebouwen een historische band met het ambacht van de huidenvetters, dat vanaf 1316 het plein ‘afhuurde’ van de stad en het occasioneel mocht afsluiten. Het was het bruisende hart van de huidenvettersindustrie en de plek waar de huiden werden verkocht. Alle ambachten die met lederbewerking te maken hadden, werkten in de onmiddellijke omgeving.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

In de gevel van Huidenvettersplein 12 is op de bas-reliëfs in de boogvelden boven de vensters het proces van leerlooien uitgebeeld (onderdompelen huiden in een kalkbad en in een bad van eikenschors, afschrapen van de huiden, soepel trappen van de huiden,…). Het was een ongezond, maar winstgevend ambacht en het duurde twee jaar om van een dierenhuid kwalitatief leer te maken.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Huidenvettersplein 11

Het hoekpand Huidenvettersplein 11 is het voormalige ambachtshuis dat in 1630 werd herbouwd in een meer barokke stijl en nog in de 18de eeuw een nieuwe elegante gevel met volutes kreeg.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Leerlooiers woonden en werkten in de onmiddellijke omgeving zoals de Eekhoutstraat, Garenmarkt, Willemstraat en Pandreitje, maar moesten de buurt om milieuvriendelijke redenen verlaten. Het stonk er en ze produceerden bovendien veel afval (hoorns, eikenschors). Talrijke sporen van leerlooierskuipen zijn tijdens opgravingen in die buurt in 1990 ontdekt.

Leerlooiers, huidenvetters, zwarte en witte leertouwers, ploters,…stonden in contact met elkaar en leverden het basisproduct voor handschoenmakers, schoenmakers en zelfs kleermakers.

Dit schild van de Brugse schoenmakers en leerbewerkers toont in het middenveld het wapenschild van Brugge, in het centrum een gekroonde laars met datum "1569" en de Heilige Sint-Crispinus en Sint-Crispianus, patroonheiligen van de schoenmakers.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Interieur muziekkamer Sint-Maartenplein 5, detail van het goudleder

Leer had nog andere toepassingen. Enkele Brugse 18de-eeuwse panden hebben nog ruimtes die met een goudlederen wandbespanning zijn verfraaid.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Ook Groeninge was al in de late middeleeuwen een straat waar leerlooiers toefden, zoals archeologisch onderzoek in 1990 overvloedig bewees.

In Groeninge 35, is nu het 19de-eeuwse ‘Leerhuys’ in renovatie. Leerlooier Amandus van Coillie en zijn vrouw Joanna Siersack woonden en werkten in 1830 op deze plaats. Ze hadden het eigendom overgekocht van een andere leerlooier, Philippe Loson. In 1853 bouwde Joanna Siersack, toen weduwe, bovendien nog een nieuwe leerlooierij aan de overkant van de straat, Groeninge 12. Groeninge 35 kreeg zijn huidig uitzicht in 1873 in opdracht van haar zoon Desiré Van Caillie. Beide gebouwen bleven tot een stuk in 20ste eeuw hun industriële functie behouden. Groeninge 35 werd in 1975 omgevormd tot ‘creatief centrum ‘t Leerhuys, Groeninge 12 werd in 1980 omgevormd tot woonhuis.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Walplein ca. 1858, olieverfschilderij

Charles Van Caillie (1791-1862), de broer van Amandus kocht in 1820 een groot eigendom op het Walplein en richtte daar een leerlooierij in. Nu is daar een gekende brouwerij gevestigd.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Smedenstraat

Van de Smedenstraat weet men niet zeker of de naam afgeleid is van het ambacht, niettegenstaande de kapel en de godshuizen van het ambacht er stonden. De naam Smedenstraat kan ook afgeleid zijn van een toponiem.

De Smedenkapel is in het midden van de 14de eeuw gebouwd en een eeuw later verbouwd met uitzicht zoals te zien op deze foto uit 1929. Met de Franse revolutie werd de kapel openbaar verkocht en nadien gebruikt als opslagplaats en atelier. Midden de jaren 1950 was ze in gebruik als garage en in 1961 stortte een deel van het gebouw in. Dit was de aanleiding tot de sloop van de eeuwenoude kapel. De moedwillige verwaarlozing en sloping gaf echter ook dynamiek aan de toen jonge stichting Marcus Gerards die zich inzette voor het behoud en de restauratie van Brugse bouwkundig erfgoed.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Tekening Smedenkapel door Jan Beerblock, 1796

Brugs kunstenaar Jan Beerblock tekende en schilderde in 1796 een reeks Brugse kapellen en kloosters en dit vlak voor de meeste werden afgeschaft en zelfs afgebroken met de Franse revolutie. Deze tekening geeft een zicht op de gebouwen en de tuinen van de Smedenkapel in de Smedenstraat. Vooraan staan ambachtslieden waaronder de deken en de schilddrager. Op de voorgrond zien we het feest van Sint-Elooi (1 december) waarop paarden werden gezegend. Een traditie die ook vandaag nog bestaat.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Smedenstraat 35

Opname van het huis Sint-Elooi, Smedenstraat 35 in het begin van de 20ste eeuw zoals te zien op een foto in het Album Ronse (ca. 1905) dat bewaard wordt in het Stadsarchief.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Sint-Elooi

In Smedenstraat 31 staat Sint-Elooi (Eligius), de patroonheilige van de smeden. Hij zou volgens de overlevering omstreeks 646 een kapel in Brugge gesticht hebben, de voorloper van de Sint-Salvatorskerk (de huidige kathedraal). In de kathedraal wordt het zilveren reliekschrijn van Sint-Elooi (1612), gemaakt door de Brugse edelsmid Jan Crabbe, nog altijd bewaard. Het schrijn prijkt op de Topstukkenlijst van de Vlaamse gemeenschap.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Allegorie van de edelsmeedkunst, Matthias de Visch, 1758

Een edelsmid, een juwelier zeg maar, maakt sieraden, kunst- of gebruiksvoorwerpen uit kostbare metalen, zoals goud, zilver en platina en deze worden vaak verfraaid met edelstenen. Op dit schilderij van Mathias de Visch uit 1758 houdt een van de putti het blazoen van het ambacht van de edelsmeden vast. De andere zijn bezig met specifiek gereedschap van dit ambacht.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Smid Vernieuwe aan het werk in zijn smidse in de Meestraat in 1899.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Kunstsmederij in de Noordstraat

In dit vroegere biermagazijn uit 1866, was tot in 2000 een kunstsmederij gevestigd. In 1919 kocht Julien Vandenabeele (1876-1946) een huis in de Katelijnestraat met dit magazijn in de Noordstraat en richtte er een zeer succesvolle kunstsmederij in. Werk van Julien Vandenabeele is overal in de wereld terug te vinden. Hij werd, samen met Lodewijk van Boeckel uit Lier, als de meest begaafde smid van België beschouwd. Zijn zoon Jan (1916-1991) en zijn kleinzoon Pierre (°1949) zette de kunstnijverheid verder. Na 2000 werd het gebouw gesloopt en vervangen door nieuwbouw als uitbreiding van hotel Academie in de Wijngaardstraat.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Smid Julien Vandenabeele

Smid Julien Vandenabeele (1876-1946) in zijn atelier in de Noordstraat. Hij bewaarde zijn gereedschap in een kleine 17de-eeuwse scheepskoffer, te zien links achter het aambeeld op de foto.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Verversdijk

De naam Verversdijk komt al in de 13de eeuw voor. Het is de plaats waar veel Brugse ververs woonden en werkten en dit is door zowel archeologische als archivalische bronnen bevestigd.

Vanaf 1998 werden de gebouwen van het vroegere Jezuïetenklooster aan de Verversdijk verbouwd en gerestaureerd in functie van het Europacollege. Toen werd het terrein grondig onderzocht door Brugse archeologen van Raakvlak. De vroegste bewoningssporen dateerden uit de tweede helft van de 13de eeuw. Vele resten van verversateliers zitten nog in de ondergrond.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Het vroegere Jezuïetenklooster aan de Verversdijk, nu het Europacollege.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Miniatuur met oven voor het verwarmen van kleurstoffen. Tijdens opgravingen door Raakvlak op de voormalige site van de Jezuïeten werden resten van dergelijke ovens teruggevonden.

Blauw en rood

Zowel blauwververs als roodververs lieten hun sporen na. Niet alleen stookplaatsen, resten van ververswoningen maar ook zeldzame planten die gebruikt worden voor het verven zoals meekrap en wouw zijn teruggevonden bij de opgravingen langs de Verversdijk. De Brugse kleuren blauw en rood waren heel befaamd en geliefd en net daarvoor werden die planten gebruikt.

Brugse ververs

Verversdijk 12 vormde ooit samen met Verversdijk 13 en 14 en een koetshuis in de Kandelaarstraat, een groot eigendom dat in 1407 in handen was van verver Jan van Oudelande. Voor hem verwerkte Richard Volckaert er alvast in 1373 meekrap tot rode kleurstof.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Kleuren van wol

Rond 1640 huurde tapijtwever Carolus Janssens Verversdijk 12 en had het mogelijks een deel van het huis of het bijgebouw aan de Kandelaarstraat als weefatelier ingericht. Carolus (Charles) Janssen was een belangrijke tapijtwever en ook handelaar in tapijten in de 17de eeuw en zijn werk is te zien in musea overal in Europa. De Brugse musea bezitten tapijten die wellicht door Carolus Janssens zijn geweven naar het model van de Antwerpse kunstenaar Cornelis Schut , nl. de Dialectica, de Astrologia en de Apotheose der Zeven Vrije Kunsten.

De tapijten zijn in hele warme kleuren geweven. Het is niet verwonderlijk dat Janssens aan de Verversdijk woonde en werkte. Tapijtmakers deden beroep op ververs om hun wol te kleuren of kleurden het ook zelf, maar hadden dan de kleurstoffen nodig.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Verversdijk 6

Verversdijk 6 was ooit een huis met een houten gevel en een bakstenen benedenverdieping. Vanaf de 15de eeuw al was het bekend onder de naam ‘Den Roosen Hoedt’ en in 1576 was het eigendom van de verversfamilie Bultijnck. Ze hadden ook Verversdijk 5 en beide huizen samen werden als woonst en roodververij gebruikt. Meerdere leden van de familie waren nauw betrokken bij het ambachtsbestuur. Nog tot in het begin van de 19de eeuw woonden en werkten hier verversfamilies: na de familie de Mey en Van Heule kwamen de huizen in het bezit van hoedenfabrikant Eduard Englebert Thonet en begint een ander verhaal.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

In de 18de eeuw stond de stedelijke ververij naast de Hongersnoodsmolen aan de Katelijnevest. Ook Jan de Mey had er een ververij. Zijn opvolger en leerling, François de Wree wil de ververij aldaar verder zetten en vraagt toelating aan de stad om de ververij verder te mogen uitbaten. Als bewijs van zijn kennis geeft hij een staalkaart van geverfde saai en garen dat bewaard is in het Stadsarchief.

Hoedenmakersstraat

In Brugge hebben we een Hoedenmakersstraat, maar daar was het ambacht van de hoedenmakers niet gelokaliseerd. De naam komt immers van een familie ‘de Hoedemakere’ die in die buurt een imposante stenen woning, een stadskasteel zeg maar, bouwde en bewoonde vanaf het eind van de 13de eeuw. De oorspronkelijke betekenis van de straatnaam werd later vergeten en verkeerdelijk verbonden met het ambacht van de hoedenmakers.

Hoedenfabriek Englebert

Gabriel Englebert, een hoedenfabrikant uit Verviers, startte in 1811 een hoedenfabriek op in de nu verdwenen Bezemstraat (het huidige Theaterkwartier). Zijn zoon Eduard Englebert werkte succesvol samen met zijn vader en kocht in 1823 zelf meerdere huizen aan in de buurt van de Molenbrug en de Verversdijk. Hij was getrouwd met Marie Thonet.

Verversdijk 6 werd in 1831 ingericht als hoedenfabriek en dit 25 jaar lang. Er werden nooit meer dan zes arbeiders tewerkgesteld. Het verhaal van Eduard en Marie liep minder goed af. Hun huwelijk liep spaak en hun hoedenfabriek aan de Verversdijk moest worden doorverkocht aan ondernemer Felix Dujardin. Eduard Englebert behield wel een hoedenwinkel op de Markt, die na zijn dood nog door zijn zoon Louis werd uitgebaat.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Hoedenmakerij in het Volkskundemuseum

De hoedenmakerij is een van de ambachtelijke ateliers, die zijn gereconstrueerd in het Volkskundemuseum. Tot in de jaren 1960 was het dragen van een hoed heel gewoon, zowel voor mannen als voor vrouwen. Maar vandaag is de hoed nagenoeg uit het straatbeeld verdwenen, en daarmee ook de hoedenmakers. Het werk van een hoedenmaker is heel arbeidsintensief en vereist veel vakkennis en creativiteit. In de hoedenmakerij van het Volkskundemuseum ontdek je hoe een hoed tot stand komt.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Steenstraat 38

Of schrijnwerkers en timmerlieden de namen gaven aan de gelijknamige straten is niet bekend. Beide (middeleeuwse) straatnamen kunnen ook afgeleid zijn van familienamen.

Ambachten bouwden in de 15de eeuw huizen waarin ze hun bestuursvergaderingen organiseerden en hun archief bewaarden. In vroegere tijden kwamen ze samen op gastlocaties. Die huizen worden visitekaartjes die het belang, de macht en de rijkdom van het ambacht illustreerden. In Brugge zijn prachtvoorbeelden van ambachtshuizen bewaard. Zo ook Steenstraat 38, het ambachtshuis van de timmerlieden en schrijnwerkers. Dit huis gaf de ambitie van het verenigde ambacht vorm met een gevel in blauwe hardsteen uit Arquennes in 1764, ontworpen door Emmanuel Van Speybrouck, de toenmalige deken van het verenigd ambacht.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Timmerlieden

Naast de meester-metselaar speelde de meester-timmerman de belangrijkste rol binnen het bouwbedrijf. Het ambacht van de timmerlieden was dan ook bijzonder machtig.

Keizerin Maria-Theresia liet in 1762 de ambachten van de schrijnwerkers en de timmerlieden met elkaar versmelten en nadien was er geen onderscheid meer tussen de ambachtsman die werkte met de zgn. pen- en gatverbinding (een houtverbinding waarbij twee houten onderdelen door middel van een pen-gat met elkaar worden verbonden) en diegene die enkel het recht had stukken hout aan elkaar te lijmen. Daarrond waren voordien veel beroepsconflicten uitgevochten.

Timmerlieden vervaardigden houten gevels, bruggen, weefgetouwen, kerkmeubels en muurvast houtwerk en pasten pen-en gatverbindingen toe.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Emmanuel Van Speybrouck (1726-1787), meester-timmerman

Emmanuel VS is in Brugge geboren als zoon van een meester-timmerman en ging in de leer bij zijn vader, maar volgde ook de opleiding aan de Brugse Academie die in de 18de eeuw grote faam genoot. Emmanuel is er de primus van de klas architectuur en werd samen met zijn studiegenoot en vriend kunstschilder Paulus de Cock als de beste leerling beschouwd Hij zal zijn ganse leven nauw betrokken zijn bij het reilen en zeilen van de Academie net als bij het ambachtsbestuur van de timmerlieden en schrijnwerkers.

Hij ontwierp o.m. ook de kerk van de voormalige Duinenabdij aan de Potterierei en het huis Sint-Maartensplein 5.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Steenstraat 25

Het ambachtshuis van de metselaars situeerde zich in het huis Steenstraat 25 en kreeg in 1621 een schitterende nieuwe voorgevel in laatrenaissancestijl. De boogvelden boven de benedenverdieping zijn versierd met reliefs waarop de werktuigen van het ambacht zijn uitgebeeld (ook deze van de steenhouwers). In 1885 werd de gevel gerestaureerd naar het ontwerp van stadsarchitect Louis Delacenserie en gepolychromeerd door kunstschilder Camille Tulpinck.

Meer details op ErfgoedBrugge.be

Steenstraat 25

Ontwerptekening van stadsarchitect Louis Delacenserie uit 1885.